تغییرات ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در اثر پخش سیلاب در دشت قره چریان زنجان

کمبود آب به دلیل کمبود بارندگی یک مشکل مهم در مناطق خشک و نیمه خشک مانند اکثر قسمت های ایران است. در این مناطق مقدار زیادی از آب باران به صورت رواناب بویژه در مناطق شیب دار هدر می رود. هنگامی که پوشش سطحی خاک کم و شدت بارندگی بیش از سرعت نفوذ خاک شود، سیلاب بوجود می آید. سیلاب در اثر افزایش ناگهانی حجم و دبی جریان در رودخانه رخ می دهد. پخش سیلاب به عنوان راهکاری مناسب جهت نگهداشت آب، کاهش هدررفت خاک و بهبود پوشش گیاهی است. اجرای سیستم پخش سیلاب معمولا در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک ایران انجام می گیرد. این تحقیق به منظور بررسی تاثیر پخش سیلاب در ویژگی های خاک و پوشش گیاهی در پهنه قره چریان در شمال غرب زنجان در ایران انجام گرفت. پخش سیلاب به تعداد 10 مورد طی سال های 1379 تا 1388 در دشت قره چریان انجام گرفته است. در این دشت سه عرصه اول آبگیری و عرصه شاهد (بدون پخش سیلاب) در سال 1388 در نظر گرفته شدند. جهت بررسی ویژگی های خاک و گیاه، در هر عرصه آبگیری هشت شبکه و در عرصه شاهد سه شبکه انتخاب شدند. نمونه های خاک در هر شبکه از سه عمق نیمرخ خاک (20-0،40-20 و60-40) در سه نقطه (تکرار) برداشت شد. ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در 243 نمونه جمع آوری شده در آزمایشگاه اندازه گیری شد. نفوذپذیری خاک با روش استوانه های مضاعف در دو مکان در هر عرصه پخش و یک مکان در عرصه شاهد با سه تکرار اندازه گیری شد. نوع گونه گیاهی و درصد تاج پوشش در کرت های به ابعاد 1 متر در 1 متر در منطقه اندازه گیری شد. تغییرات مکانی ویژگی های خاک و پوشش گیاهی با استفاده از زمین آمار (نرم افزار gs+) بررسی شد. نتایج نشان داد که پخش سیلاب اثری معنی دار بر تخلخل (05/0p<) ، نفوذپذیری خاک (001/0 p<) و آب قابل دسترس (001/0p<) داشت. این کار منجر به کاهش 8 درصد تخلخل، 37 درصد نفوذپذیری خاک و 17 درصد آب قابل دسترس شد. که این تغییرات به دلیل افزایش قابل توجه در ذرات رس (15 درصد) در عرصه های پخش (05/0p<) بود. هدایت الکتریکی (001/0 p<) و پتاسیم (001/0 p<) برخلاف ازت (001/0 p<) افزایش داشت. پخش سیلاب بطور معنی داری (05/0p<) منجر به افزایش تاج پوشش گیاهی (18/2 برابر) در عرصه-های پخش به دلیل فراهمی آب برای رشد گیاهان شد. ازت، پتاسیم، آب قابل دسترس و تاج پوشش گیاهی دارای تغیرات مکانی در این پهنه بود. تغییرنمای آب قابل دسترس، ازت، پتاسیم و تاج پوشش به ترتیب از مدل نمایی، کروی، کروی و نمایی با شعاع تاثیر به ترتیب 513، 455، 433 و 6732 متر پیروی کرد. نقشه تغییرات مکانی این ویژگی ها با روش کریجینگ که بر اساس برآورد مقادیر ویژگی ها در نقاط مجهول با استفاده از نقاط اندازه گیری بود، بدست آمد.